Banja Luka, Bosna-Hersek’in ikinci en büyük şehri ve Republika Srpska’nın en büyük kenti olup, aynı zamanda fiili başkentidir. Bosna’nın kuzeybatısında yer alan yoğun ormanlarla çevrili Bosanska Krajina bölgesinin geleneksel merkezidir. 2013 nüfus sayımına göre, şehir merkezinde 138.963 kişi yaşarken, idari bölgelerinde toplamda 185.042 kişi bulunmaktadır.
Şehir ve Üniversiteler:
Banja Luka, Republika Srpska ve Bosna-Hersek’in birçok kurumsal yapısına ev sahipliği yapmaktadır. Bu kurumlar arasında Banja Luka Üniversitesi ve Republika Srpska Üniversitesi Kliniği bulunmaktadır. Şehir, Vrbas Nehri üzerinde yer alır ve eski Yugoslavya ülkelerinde ağaçlarla kaplı caddeleri, bulvarları, bahçeleri ve parklarıyla tanınır. Banja Luka, 2018 yılında Avrupa’nın Spor Şehri olarak seçilmiştir.
İsim ve Köken:
Banja Luka ismi, 6 Şubat 1494 tarihinde Macaristan Kralı Ladislaus II tarafından yazılan bir belgede ilk kez geçmiştir. İsim, ‘Ban’ın çayırlığı’ olarak yorumlanmaktadır; burada ‘ban’ Orta Çağ soylu unvanını, ‘luka’ ise ‘vadi’ veya ‘çayır’ anlamına gelmektedir. Ancak, bu banın kimliği ve bahsedilen çayırın yeri belirsizdir. Popüler etimoloji, modern kelimeler ‘banja’ (hamam veya kaplıca) veya ‘bajna’ (harika) ve ‘luka’ (liman) kelimelerini birleştirir. Macarca adı olan Lukácsbánya (İngilizce: Luke’s Mine) ise farklı bir yorumu temsil eder. Günümüzde isim genellikle tek kelime olarak (Banjaluka) telaffuz edilmektedir.
Coğrafya:
Banja Luka, Bosna-Hersek’in 96.2 km²’lik bir alanını kaplar ve Vrbas Nehri’nin iki kıyısında yer alır. Şehir merkezi denizden 163 metre yükseklikte bulunur. Vrbas Nehri’nin kaynağı şehirden yaklaşık 90 km güneydeki Vranica Dağı’ndadır. Şehirde Vrbas’a akan Suturlija, Crkvena ve Vrbanja gibi birkaç dere vardır. Çevredeki alan genellikle ormanlık ve tarım arazilerinden oluşur. Şehir çevresindeki dağlar arasında Ponir (743 m), Osmača (950 m), Manjača (1.214 m), Čemernica (1.338 m) ve Tisovac (1.173 m) bulunmaktadır. Bu dağlar, Dinar Alpleri dağ sırasının bir parçasıdır.
İklim:
Banja Luka, ılıman nemli subtropikal bir iklime sahiptir. Kışlar ılık ve nadiren don olayları görülürken, yazlar sıcak geçer. Yılın en sıcak ayı Temmuz olup, ortalama sıcaklık 22.5°C’dir. En soğuk ay ise Ocak olup, ortalama sıcaklık 1.3°C’dir. Şehirde yıllık yağış miktarı yaklaşık 1.047.5 mm’dir ve yılda ortalama 104 yağışlı gün görülür. Şehirde kış aylarında neredeyse her yıl kar yağar. Kuzey ve kuzeydoğudan güçlü rüzgarlar esebilir, bazen ise güney rüzgarları Adriyatik Denizi’nden sıcak hava getirebilir.
Tarih Roma Dönemi Banja Luka bölgesinde yerleşim tarihi antik zamanlara kadar uzanır. Şehir merkezindeki “Kastel” (Latince: Castra) gibi Roma dönemine ait önemli kalıntılar vardır. Banja Luka bölgesi, Ilirya Krallığı’nın bir parçası olarak Roma İmparatorluğu’nun Illyricum bölgesinde yer alıyordu. Eski Iliryalı haritalarda Banja Luka’nın bulunduğu yer Ad Ladios olarak adlandırılmıştır.
Orta Çağ:
6. yüzyılda Slavların Balkanlar’a yerleşmesiyle birlikte, Banja Luka çevresinde Vrbas (1224), Župa Zemljanik (1287), Kotor Varoš (1323), Zvečaj (1404) ve Bočac (1446) gibi Orta Çağ kaleleri kurulmuştur. 6 Şubat 1494 tarihinde kral Vladislav II tarafından yazılan bir belgede, Juraj Mikulasić Banja Luka’nın kalesinin yöneticisi olarak bahsedilmiştir.
Osmanlı Dönemi:
Banja Luka, 1527 yılında Osmanlılar tarafından fethedilmiştir. 1554’ten önce Bosna’nın sancak merkezi olmuştur ve 1580’de Bosna Eyaleti kurulana kadar bu görevde kalmıştır. Ferhad Paşa Sokolović, 1574’te Bosna’ya döndüğünde, şehirde 200’den fazla yapı inşa etmiştir. Bu yapılar arasında Ferhadija ve Arnaudija camileri de bulunmaktadır. 1688’de Avusturya ordusu tarafından yakılan şehir hızla toparlanmıştır. 19. yüzyılda ise, sefarad Yahudileri ve Trappist keşişler şehre göç etmiş ve bölgenin erken sanayileşmesine katkıda bulunmuştur.
Avusturya-Macaristan Dönemi:
Banja Luka, 19. yüzyılın sonlarına kadar modernleşmemiştir. Avusturya-Macaristan işgali sırasında demiryolları, okullar, fabrikalar ve altyapı gelişmiş ve şehir modern bir hale gelmiştir.
Yugoslavya Dönemi:
Birinci Dünya Savaşı sonrasında Banja Luka, Yugoslavya Krallığı’nın Vrbas Banovina bölgesinin başkenti olmuştur. Bu dönemde şehirde birçok önemli yapı inşa edilmiştir. II. Dünya Savaşı sırasında şehir, Mihver güçleri tarafından işgal edilmiş ve Hırvatistan’ın Bağımsız Devleti’ne dahil edilmiştir. Çoğu Sırp ve Yahudi toplama kamplarına gönderilmiştir. Şehir 22 Nisan 1945’te Yugoslav Partizanları tarafından kurtarılmıştır.
1969 Depremi:
26 ve 27 Ekim 1969 tarihlerinde meydana gelen iki büyük deprem, Banja Luka’da büyük hasara yol açmıştır. Titanik adlı büyük bir bina yıkılmış ve alan daha sonra merkezi bir halk meydanına dönüştürülmüştür. Şehir, Yugoslavya’nın çeşitli bölgelerinden gelen yardımlarla onarılmış ve yeniden inşa edilmiştir.
Banja Luka, tarihi ve kültürel zenginlikleriyle Bosna-Hersek’in önemli şehirlerinden biri olmaya devam etmektedir.
