Sokaklar, sadece evlere giden yollar değil, aynı zamanda bir şehrin tarihini, kültürünü ve kimliğini yansıtan önemli sembollerdir. Özellikle sokak isimleri, bir şehrin siyasi, sosyal ve kültürel dönüşümlerinin aynası gibidir. İstanbul gibi tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış bir şehirde, sokak isimlerindeki değişimler, şehrin kimlik arayışının bir göstergesi olarak karşımıza çıkar.
İstanbul’da Sokak İsimlerinin Değişimi: Siyasi ve İdeolojik Etkiler
İstanbul’da sokak isimlerinin siyasi ve ideolojik atmosferden etkilenmesi, uzun bir geçmişe sahiptir. Bu durum, özellikle 20. yüzyılda yaşanan büyük değişimlerle birlikte daha da belirginleşmiştir.
- İttihat ve Terakki Dönemi: Cumhuriyet öncesi dönemde, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin etkisiyle İstanbul’daki sokak isimlerinde önemli değişiklikler yaşanmıştır. Özellikle Rumca, Bulgarca ve Ermenice gibi gayrimüslim azınlıklara ait olduğu düşünülen isimler, Türkçeleştirilmiştir. Bu durum, o dönemde yaşanan milliyetçi akımların bir yansıması olarak değerlendirilebilir.
- 1927 Yenileme Çalışmaları: 1927 yılında İstanbul’da gerçekleştirilen kapsamlı bir sokak isimleri yenileme çalışmasıyla birlikte, şehirdeki sokak adlarının büyük bir kısmı değiştirilmiştir. Bu çalışmada, yabancı dilde olan, gayrimüslim isimleri taşıyan veya eski rejimin izlerini taşıyan sokak adları, Türkçeleştirilmiş ve milliyetçi bir karaktere büründürülmüştür.
- Milliyetçi İsimlendirme: Yüzlerce sokağa adını veren kişi, cemiyet, esnaf ve zanaatkar isimleri millileştirme çabasına gidilmiştir. Örneğin, “Terzi Hayim” gibi isimler “Terzi Kasım” olarak değiştirilmiş, “Papas Mihal” yerine “Dede Korkut” gibi milli bir isim kullanılmıştır. Bu durum, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin milli kimlik inşası sürecinde önemli bir adım olarak değerlendirilebilir.
- “Hoca, ağa, efendi, paşa” gibi lakaplı kişilerin isimlerinin de değiştirilmesi: Sadece yabancı isimler değil, aynı zamanda “hoca”, “ağa”, “efendi”, “paşa” gibi eski rejimle özdeşleşen unvanlara sahip kişilerin isimleri de değiştirilerek, Cumhuriyet’in modern ve laik kimliği vurgulanmıştır.
Sonuç
İstanbul’daki sokak isimlerinin değişimi, şehrin siyasi, sosyal ve kültürel dönüşümlerinin bir aynası gibidir. Özellikle 20. yüzyılda yaşanan büyük değişimlerle birlikte, sokak isimleri milliyetçi bir kimlik inşa etmek amacıyla kullanılmıştır. Bu durum, bir yandan şehrin kimliğini yeniden şekillendirirken, diğer yandan da geçmişle olan bağların zayıflamasına neden olmuştur.
Bu süreçte yaşanan değişimler, şu soruları akla getirebilir:
- Sokak isimlerinin değiştirilmesi, bir toplumun hafızasını silmek anlamına mı gelir?
- Yeni isimler, eski kimlikleri tamamen yok edebilir mi?
- Şehirlerin kimlikleri, sokak isimleriyle ne kadar şekillenir?
Bu sorular, sokak isimlerinin sadece coğrafi bir işaretleme değil, aynı zamanda bir kimlik meselesi olduğunu göstermektedir.
Not: Bu makale, İstanbul’daki sokak isimlerinin değişimine genel bir bakış sunmaktadır. Daha detaylı bir inceleme için ilgili tarihsel kaynaklara başvurmanız önerilir.
