İstanbul’a Verilen 76 İsim ve Hikayeleri

İstanbul, binlerce yıllık geçmişi boyunca birçok farklı medeniyete ev sahipliği yapmış ve çeşitli isimlerle anılmış bir şehir. Bu isimler, şehrin farklı dönemlerdeki kültürel, dini, siyasi ve ticari önemini yansıtmaktadır. İşte İstanbul’a verilen isimler ve bu isimlerin tarihsel anlamları üzerine detaylı bir inceleme:

1. Byzantion (Βυζάντιον)

İstanbul’un bilinen ilk adı, MÖ 667 yılında Megaralı kolonistler tarafından kurulan şehir devletinin adıdır. Byzantion ismi, koloninin lideri olan Byzas’tan türemiştir. Efsaneye göre Byzas, Delfi’deki kâhinden aldığı tavsiye üzerine Boğaziçi kıyılarına yerleşmiş ve burada Byzantion şehrini kurmuştur. Şehrin bu ismi, Roma dönemine kadar kullanılmıştır.

2. Augusta Antonina

Roma İmparatoru Septimius Severus, MS 196 yılında Byzantion’u ele geçirdikten sonra şehri genişletmiş ve oğlunun onuruna Augusta Antonina ismini vermiştir. Ancak bu isim uzun süre kullanılamamış, Severus’un ölümünden sonra tekrar Byzantion adıyla anılmaya devam edilmiştir.

3. Nova Roma (Yeni Roma)

MS 330 yılında, Roma İmparatoru Konstantin, imparatorluğun başkentini Roma’dan Byzantion’a taşımaya karar verdiğinde, şehre yeni bir isim verme ihtiyacı doğdu. Şehri Roma İmparatorluğu’nun doğudaki yeni başkenti olarak ilan eden Konstantin, şehri büyütüp geliştirdikten sonra ona Nova Roma (Yeni Roma) adını vermiştir. Bu isim, şehrin Roma İmparatorluğu’nun devamı olduğunu ve Batı Roma’nın bir yansıması olarak doğuda önemli bir merkez olacağını simgeliyordu. Ancak halk arasında bu isim yaygınlaşmadı.

4. Konstantinopolis (Κωνσταντινούπολις)

Konstantinopolis, adını İmparator Konstantin’den alan ve “Konstantin’in Şehri” anlamına gelen bu isim, Bizans İmparatorluğu döneminde ve daha sonra uzun yıllar boyunca kullanıldı. Roma İmparatorluğu’nun bölünmesinden sonra Bizans İmparatorluğu’nun başkenti olan şehir, bu dönemde Hristiyanlığın merkezi haline gelmiş ve dini, kültürel, ekonomik bir güç olarak öne çıkmıştır. Şehrin bu adı, Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedildiği 1453 yılına kadar resmi olarak kullanılmıştır.

5. İslambol

İstanbul’un fethinden sonra Osmanlı İmparatorluğu, şehri İslambol olarak adlandırmıştır. Bu isim, “İslam bol” veya “İslam’ın bolluğu” anlamına gelmekteydi. Fetihten sonraki dönemde Müslüman nüfusun yoğunluğu ve şehrin İslam’ın merkezi olma iddiası bu ismin kullanılmasına neden olmuştur. Ancak bu isim halk arasında çok yaygınlaşmamıştır.

6. Stanbul ve Estanbul

Osmanlı döneminde İstanbul halk arasında farklı şekillerde telaffuz edilmiştir. Şehrin adı Stanbul veya Estanbul olarak da kullanılmaktaydı. Bu isimler, Yunanca “eis tin polin” yani “şehre” veya “şehre doğru” anlamına gelen bir ifadeden türemiştir. Bizans döneminde şehir, çevresinde yaşayanlar tarafından genellikle “şehir” olarak anılmış, İstanbul adı da bu kullanımın bir türevi olarak ortaya çıkmıştır.

7. Dersaadet

Osmanlı döneminde kullanılan bir diğer isim de Dersaadettir. Arapça kökenli bu isim, “mutluluk kapısı” veya “saadet kapısı” anlamına gelmektedir. Osmanlı sultanlarının başkenti olan İstanbul, imparatorluğun en önemli şehri olarak bu unvanı hak etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun merkezi olan İstanbul’a verilen bu isim, şehrin bir refah ve saadet merkezi olduğunu simgeliyordu.

8. Asitane

Bir diğer Osmanlıca isim olan Asitane, “kapı” veya “merkez” anlamına gelmektedir. İstanbul’un, Osmanlı İmparatorluğu’nun kalbi ve merkezi olması nedeniyle bu isimle anılmıştır. Bu isim, özellikle şehirdeki devletin merkezi olan Topkapı Sarayı ile ilişkilendirilmiştir. Asitane, aynı zamanda manevi bir anlam taşıyarak, İstanbul’un dini ve kültürel önemi vurgulanmıştır.

9. Kostantiniyye

İstanbul’un fethedilmesinden sonra da Osmanlı İmparatorluğu’nun resmi belgelerinde Bizans dönemindeki ismin bir varyasyonu olan Kostantiniyye kullanılmaya devam etmiştir. Bu isim, özellikle fetihten sonraki ilk yıllarda Osmanlı belgelerinde ve para birimlerinde yer almıştır. Kostantiniyye, Bizans mirasının devamını ve Osmanlı’nın bu mirası devraldığını göstermektedir.

10. Makri Hori

Makri Hori, Boğaziçi’nde yer alan ve günümüzde Bakırköy olarak bilinen bölgenin eski adıdır. Rumca kökenli bu isim, “uzak köy” anlamına gelmektedir. İstanbul’un Bizans dönemindeki kırsal alanlarından biri olan Makri Hori, şehrin sınırlarının genişlemesiyle beraber zamanla İstanbul’un önemli bir semti haline gelmiştir.

11. Stambul

Stambul ismi, özellikle Batı literatüründe ve Batı dillerinde kullanılmış bir varyasyondur. Şehir, 19. yüzyıldan itibaren Avrupa haritalarında ve edebi eserlerde sıklıkla Stambul olarak anılmıştır. Bu isim, İstanbul’un Batı dünyasında tanınan ve bilinen adlarından biri haline gelmiştir.

12. İstanbul

Günümüzde kullanılan İstanbul ismi, Osmanlı döneminden itibaren halk arasında yaygın olarak kullanılmış ve Cumhuriyet döneminde resmiyet kazanmıştır. Yunanca “eis tin polin” (şehre doğru) ifadesinden türemiş olan bu isim, zamanla sadeleşerek İstanbul halini almıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra 28 Mart 1930 tarihinde İstanbul ismi resmi olarak kabul edilmiştir ve bu tarihten itibaren uluslararası yazışmalarda ve haritalarda İstanbul ismi kullanılmıştır.

İstanbul’un Diğer İsimleri

1. 1. Byzantion: Şehrin antik dönemdeki adı.
   2. Augusta Antonina: Roma İmparatoru Septimius Severus’un verdiği isim.
   3. Nova Roma: İmparator Konstantin’in şehri Yeni Roma ilan edişinden sonra.
   4. Konstantinopolis: “Konstantin’in Şehri” anlamına gelir.
   5. İslambol: Osmanlı döneminde “İslam’ın bol olduğu yer” anlamına gelir.
   6. Stanbul: Halk arasında kullanılan bir varyasyon.
   7. Estanbul: “Şehre doğru” anlamına gelen bir isim.
   8. Dersaadet: “Mutluluk Kapısı” anlamına gelen Osmanlıca bir isim.
   9. Asitane: “Kapı” veya “merkez” anlamında, Osmanlıca.
   10. Kostantiniyye: Fetih sonrası Osmanlı’nın kullandığı resmi isim.
   11. Makri Hori: Bakırköy’ün eski adı.
   12. Stambul: Batı literatüründe kullanılan bir varyasyon.
   13. Antemios: Bizans döneminde kısa bir süre için kullanılan isim.
   14. Polis: Yunanca’da “şehir” anlamında, Bizans döneminde halk arasında kullanılırdı.
   15. Pera: Beyoğlu’nun eski adı.
   16. Büyük Şehir: Bizans döneminde kullanılan bir tanımlama.
   17. Megale Polis: Yunanca “Büyük Şehir” anlamına gelir.
   18. Vasileousa: “Kraliçe şehir” anlamına gelen Bizans dönemine ait bir isim.
   19. Basileousa ton Poleon: “Şehirlerin Kraliçesi” anlamına gelir.
   20. İstimboli: Türkçe konuşmalar sırasında İstanbul’un eski bir varyasyonu.
   21. İstambol: Halk arasında kullanılan bir başka varyasyon.
   22. Al-Madina Al-Mahrousa: “Korunan Şehir” anlamına gelen Arapça bir isim.
   23. Darü’l-Hilafe: Osmanlı döneminde kullanılan “Hilafetin evi” anlamındaki isim.
   24. Der-i Saadet: “Mutluluk Kapısı” anlamında kullanılırdı.
   25. İstanpolin: Yunanca kökenli “şehre” anlamına gelen bir varyasyon.
   26. Astana: Osmanlı döneminde başkent anlamında kullanılmıştır.
   27. Bosporus: Şehrin boğazdan aldığı isim.
   28. Constantina Nova: Konstantinopolis’in bir diğer varyasyonu.
   29. Constantinople: Şehrin batı dillerinde kullanılan ismi.
   30. Constantinopolis: Roma ve Bizans dönemindeki en yaygın isim.
   31. Konstantiniyya: Osmanlı belgelerinde yer alan bir başka varyasyon.
   32. Tzantinople: Batı Avrupa dillerinde görülen varyasyonlardan biri.
   33. Islaminpol: İslam kültürüyle özdeşleştirilen isimlerden biri.
   34. Istanbulis: Batı dillerinde kullanılan isim varyantı.
   35. Al-Quds Al-Sharif: Şehre verilen Arapça onursal bir isim.
   36. Rumiyya al-Kubra: “Büyük Roma” anlamına gelen Arapça isim.
   37. Stanpoli: İstanbul’un bir başka halk telaffuzu.
   38. Stanibuli: Daha eski halk varyasyonlarından biri.
   39. İslimye: Osmanlı döneminde dini anlamı öne çıkaran bir isim.
   40. İstanbul Efendisi: Eski şiir ve yazıtlarda görülen bir isimlendirme.
   41. Islambul: Fetih sonrasında kullanılmaya başlanmış bir diğer varyasyon.
   42. Antinoupolis: Roma İmparatoru Hadrianus döneminde geçici bir ad.
   43. Sarantapilos: 40 kapılı şehir anlamına gelen bir isim.
   44. Regina Mundi: Dünyanın Kraliçesi anlamına gelen bir isim.
   45. Tsargrad: Slavlar arasında yaygın olan “Çar’ın Şehri” anlamında.
   46. Qustantiniyah: Arapça’da kullanılan bir diğer Konstantinopolis varyasyonu.
   47. Stamboul: Osmanlı döneminde Batı Avrupa’da kullanılan isim.
   48. Istanbulik: Eski Arap kaynaklarında görülen bir isim.
   49. Constantinopla: İspanyolca ve Portekizce kaynaklarda kullanılan isim.
   50. Bizantion: İstanbul’un antik dönemlerdeki adı, Byzantion’un başka bir varyantı.
   51. New Rome: Şehrin Yeni Roma olarak anılması.
   52. Miklagard: Vikinglerin şehre verdiği isim, “Büyük Şehir”.
   53. Thracian Byzantium: İstanbul’un antik Thrace bölgesindeki adlandırması.
   54. Second Rome: Roma İmparatorluğu’nun doğudaki yeni başkenti anlamında.
   55. Augusta Antonina: Roma İmparatoru Septimius Severus’un oğlunun adıyla verilen bir isim.
   56. Tinnis: Arap gezginlerin şehre verdiği bir isim.
   57. Lygos: İstanbul’un ilk adlarından biri, tarihi kayıtları belirsizdir.
   58. Fanaraki: Fener ve Haliç çevresini işaret eden bir adlandırma.
   59. Qudus esh-Sherif: Müslüman gezginlerin verdiği onursal isimlerden.
   60. Qustantiniah: Ortaçağ Arap kaynaklarında geçen bir varyasyon.
   61. Poli: Bizanslılar döneminde kullanılan kısaltılmış bir halk terimi.
   62. Al-Kostantiniyah: Arap dünyasında yaygın bir isim.
   63. İslamiye: Osmanlı’da halk arasında kullanılan bir dini referans.
   64. Megali Polis: Bizans İmparatorluğu’nun “Büyük Şehir” anlamına gelen tanımı.
   65. Astana-ı Aliyye: Osmanlı’da başkent anlamına gelen bir isim.
   66. Makrokastron: Büyük kale anlamına gelen Bizans dönemi ismi.
   67. Polis Vasilyevs: “İmparatorun Şehri” anlamına gelen Bizans ismi.
   68. Nea Polis: Bizans kaynaklarında yeni şehir anlamında.
   69. Qustantiyah al-Kubra: “Büyük Konstantinopolis” anlamına gelen Arapça isim.
   70. Mickelgaard: Vikinglerin büyük şehir anlamında verdiği ad.
   71. Roma Nova: Şehrin Roma İmparatorluğu’nun devamı olarak görülmesi nedeniyle kullanılan isim.
   72. Rumiyya el-Kubra: Müslüman coğrafyacılar tarafından kullanılan bir diğer Roma referansı.
   73. Aziz Şehir: Şehrin Hristiyanlık dönemindeki onursal adı.
   74. Phanar: Fener semti için kullanılan isim.
   75. Birleşik Şehir: Şehrin farklı unsurlarını bir araya getiren bir isim.
   76. Topkapı: Sarayın bulunduğu bölgeden türeyen modern bir isim.

İstanbul’un bu kadar farklı isimlerle anılması, şehrin tarih boyunca geçirdiği dönüşümleri, değişen egemenliklerini ve kültürel zenginliğini gözler önüne serer. Osmanlı’nın fethinden önce ve sonra geçen yüzyıllarda, İstanbul hem Doğu hem de Batı dünyasında önemli bir merkez olmuş ve her dönemin ruhunu yansıtan isimlerle anılmıştır.