“They Don’t Care About Us” – Santa Marta Favelasının Efsanevi Hikayesi
1996 yılında Michael Jackson’ın “They Don’t Care About Us” klibini Rio de Janeiro’daki Santa Marta favelasında çekmesi, sadece müzik tarihinde değil, sosyal dönüşüm tarihinde de eşsiz bir yere sahiptir. Bu hikaye, sanatın gücü, politik direniş ve toplumsal değişimin nasıl iç içe geçebileceğinin mükemmel bir örneğidir.
Brezilya Hükümetinin Sert Karşı Çıkışı
Brezilya yetkilileri başlangıçta Michael Jackson’ın klibini Rio de Janeiro’daki Santa Marta favelasında ve Salvador’da çekmesine şiddetle karşı çıktı. Bu karşı çıkışın arkasında ciddi politik endişeler yatıyordu.
Hükümetin İmaj Endişeleri
Yetkililer, klibin fakirlik ve suç oranı yüksek bölgelerde çekilmesinin Brezilya’yı dünyaya kötü göstereceğinden korkuyordu. Brezilya’nın “karnaval, futbol ve turizm cenneti” imajını öne çıkarmak istiyorlardı, sosyal sorunları değil.
O dönemki Rio de Janeiro Eyalet Valisi Marcello Alencar, Jackson’dan favelaya mali açıdan yardım ederek iyi niyetini kanıtlamasını istemiş, eski futbol süperstarı ve o zamanki Spor Bakanı Pelé ise bunun Brezilya’nın 2004 Olimpiyatlarına ev sahipliği yapma şansını mahvedeceğini iddia etmişti.
Yasal Engeller
Rio’nun 2004 Olimpiyatları adaylığının zarar göreceğinden korkan politikacılar çekimi durdurma girişiminde bulundu. Bir hakim çekimleri yasaklayan bir karar verdi, ancak bu karar daha sonra bozuldu.
Uyuşturucu Baronunun Beklenmedik Desteği
Santa Marta o dönemde uyuşturucu baronu Márcio Amaro de Oliveira’nın (lakabı Marcinho VP) kontrolündeydi. Bu güçlü suç örgütü lideri, Michael Jackson’ın oraya gelmesini büyük bir saygı göstergesi olarak gördü.
Marcinho VP: Santa Marta’nın Gizli Kralı
Marcinho VP, Rio de Janeiro’daki en büyük suç örgütü Comando Vermelho’nun liderlerinden biriydi. Sadece kartelinin lideri değil, aynı zamanda orta sınıf Botafogo mahallesinde yer alan Dona Marta favelasının gayri resmi şefiydi.
1996’da şarkıcı Michael Jackson ve yönetmen Spike Lee, Marcinho’nun gayri resmi lideri olduğu Dona Marta tepesinde bir video klip çekmek istediklerinde, yerel makamlardan değil, ondan izin almak zorunda kaldılar. Bu durum, Brezilya devleti için son derece utanç verici bir durumdu.
Marcinho VP, çekimlere izin verdi ve hatta kendi adamları aracılığıyla güvenliği sağladı. Michael Jackson’ın ziyaretini kendisine ve bölgesine gösterilen büyük bir saygı olarak değerlendirdi.
Çekimlerin Gerçekleşmesi
Zorlu Prodüksiyon Süreci
1,500 polis memuru ve güvenlik görevlisi olarak görev yapan 50 favela sakini, Santa Marta favelasını etkili bir şekilde kapatmıştı. Bazı sakinler ve yetkililer Jackson’ın prodüksiyon ekibinin şehrin gecekondularından birinde çekim yapabilmek için uyuşturucu satıcılarıyla müzakere etmiş olmasını rahatsız edici buldu.
Şubat 1996: Michael Jackson Salvador’da ve Rio’da çekimlere başladı. Salvador’da binlerce hayran güvenlik hatlarına yüklendi ve Jackson bir kadının sıkı kucaklaması sonucu yere düştü.
Favela Hazırlıkları: “İnsanlar çok gururluydu. Benim için en güzel şey buydu. İnsanlar erkenden kalkıp bölgeyi temizlediler, onun için hazırlandılar, çöpleri topladılar.”
Jackson’ın Ziyareti: Jackson helikopterle geldi ama Santa Marta sokaklarında yürüdü, el sıkıştı ve şeker dağıttı. “İnsanlar sonunda çok şaşırdı, çünkü uzaylı gibi bir adam bekliyorlardı. Ve o normal bir adamdı.”
Spike Lee’nin Yönetmenliği
Michael Jackson’a neden Spike Lee’yi seçtiği sorulduğunda şu yanıtı verdi: “‘They Don’t Care About Us’ keskin bir şarkı ve Spike Lee bana yaklaştı. Bu halkı bilinçlendirme şarkısı ve o da tam olarak bununla ilgili. Bu bir protesto şarkısı… ve bence o bunun için mükemmeldi”.
Jackson ayrıca, Salvador’un ‘samba-reggae’ müziğinin ağır ritmine sallanan Olodum kültür grubunun 200 üyesiyle işbirliği yaptı. Müzik videosu etrafındaki medya ilgisi Olodum’u dünya çapında 140 ülkeye tanıtarak onlara dünya çapında ün ve Brezilya’da artan güvenilirlik getirdi.
Klibin Küresel Etkisi ve Dönüşüm
Michael Jackson’ın klibi tüm dünyada yayınlanınca Santa Marta favelası bir anda turistik bir yer gibi ilgi görmeye başladı. Normalde kimsenin adını bile bilmediği bu mahalle, dünya basınında konuşulur hale geldi.
Çarpıcı İstatistikler
- Video 2023 itibarıyla 1 milyar görüntüleme sayısını aştı
- Olodum grubu 140 ülkede tanınır hale geldi
- Santa Marta’da yaklaşık 8,000 kişi yaşıyor
- 2008’de Santa Marta’da ilk Barış Gücü Birimi kuruldu
Rio de Janeiro Turizm Ofisi sözcüsü Claudia Silva şunları söyledi: “Santa Marta’yı daha iyi hale getirme süreci Michael Jackson’la başladı. Şimdi burası güvenli bir favela. Artık uyuşturucu satıcıları yok ve bu büyük bir sosyal proje.”
Turizm Merkezine Dönüşüm
Michael Jackson Turları
Yıllar sonra Rio belediyesi orada “Michael Jackson turu” düzenlemeye başladı. Bugün hâlâ favela’ya giden turistlere klibin çekildiği noktalar gösteriliyor.
Bronz Heykel: 26 Haziran 2010’da Michael Jackson’ın ölümünün birinci yılında bronz heykeli dikildi. Heykel, Olodum tişörtü giymiş Michael’ı gösteriyor.
Mozaik Sanatı: Michael Jackson’ın büyük bir mozaiği ve ABD posta pulu tasarımında duvar resmi var.
Hediyelik Eşya Dükkanları: Yerel el sanatları satan dükkanlar var, bazıları Michael’ın benzerinde veya ziyaretiyle ilgili.
Günümüz Turizm Endüstrisi
Bugün Santa Marta’da özel “Michael Jackson’ın İzinde” turları düzenleniyor. Bu turlar kişi başı 45 dolardan başlıyor ve maksimum 10 kişilik gruplarla gerçekleştiriliyor.
2009 – Hızlı Tepki: Michael Jackson’ın ölümünden bir gün sonra, Rio belediye başkanı şehrin Dona Marta’da şarkıcının bir heykelini dikeceğini açıkladı.
2010 – Heykel Açılışı: 26 Haziran 2010’da, Pop Kralı’nın 1996’da sahne aldığı yerde bir kamu alanı yapıldı ve onuruna bir heykel dikildi.
2010’lar – Turizm Patlaması: Madonna, Alicia Keys ve Beyoncé da 2009-2010 arasında topluluğu ziyaret etti.
Günümüz – Düzenli Turlar: Rehberler ziyaretçilere favela kültürünü deneyimleme ve toplulukla etkileşim kurma fırsatı sunuyor.
Sosyal Dönüşüm ve Pacification
28 Kasım 2008’de Rio’nun ilk Barış Gücü Birimi (UPP) burada kurulunca Dona Marta’nın kontrolü sivil polis kuvvetlerine geçti. 2008 ve 2013 arasında favelada uyuşturucu kaçakçılığı faaliyeti yoktu.
“Bu süreç, Michael Jackson’ın etkisiyle favelayı sosyal kalkınma için bir model haline getirdi.” Bu dönüşümün kısmen Jackson’ın etkisiyle gerçekleştiği belirtiliyor.
Modern Favela Turizmi
Şu anda “barış güçü” yerleştirilen favelalar için bir pazar nitelendirme süreci gerçekleşiyor. Bu süreç Devlet ve genel olarak sivil toplum tarafından destekleniyor. Rio’nun en yoksul mahallelerinin şehrin en güzel manzaralarına sahip olması garip görünebilir, ancak bu şehrin tarihiyle ilgili.
Sonuç: Sanatın Dönüştürücü Gücü
Michael Jackson’ın “They Don’t Care About Us” klibinin hikayesi, sanatın toplumsal değişimi nasıl tetikleyebileceğinin mükemmel bir örneğidir. Hükümet karşı çıktı, uyuşturucu baronu izin verdi, dünya izledi ve bir favela turizm merkezine dönüştü.
Bu hikaye aynı zamanda küresel ünün yerel topluluklar üzerindeki etkisini, politik direncin sanatla nasıl aşılabileceğini ve beklenmedik ittifakların nasıl şekillenebildiğini gösteriyor. Santa Marta’nın dönüşümü, bir müzik videosunun nasıl sosyal değişimin katalizörü olabileceğinin canlı kanıtıdır.
Bugün Santa Marta’yı ziyaret eden turistler, sadece Michael Jackson’ın çekim yaptığı yerleri görmüyor, aynı zamanda sanatın toplumsal dönüşümdeki gücünün bir tarihçiliğine tanıklık ediyorlar. “Onlara umut ve neşe getiren adam” için poz verirken, bu renkli topluluğun bir parçası olduklarını hissediyorlar.
Bu konuda geri bildirim bırakın