Papa Eftim, sadece bir din adamı değil, aynı zamanda Türk milliyetçiliğiyle Ortodoks inancını bir araya getiren, çalkantılı bir dönemin önemli bir figürüdür. Anadolu Türk Ortodoks Patrikhanesi’nin kurucusu olarak, hem dini hem de milli bir misyon üstlenmiştir. Bu makalede, Papa Eftim’in hayatı, mücadeleleri ve Türk tarihindeki yeri daha detaylı bir şekilde incelenecektir.
Erken Yaşam ve Eğitim
Kökenleri ve İlk Eğitimi
Papa Eftim olarak tanınan Pavlos Karahisaridis, 1884 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli bir merkezlerinden biri olan Yozgat’ın Akdağmadeni ilçesinde dünyaya geldi. O dönemde bölge, çeşitli etnik ve dini grupların bir arada yaşadığı, kültürel olarak zengin bir havzaya sahipti. Karahisaridis ailesi, bölgenin önde gelen Ortodoks ailelerinden biriydi.
Çocukluğundan itibaren dinî eğitime yönlendirilen genç Pavlos, Ortodoks inancının temel ilkelerini ailesinden ve yerel kiliseden öğrenmeye başladı. Dini konulara olan yatkınlığı ve derin merakı, onu daha ileri seviyede bir eğitim almaya teşvik etti.
İstanbul’a Geliş ve Fener Patrikhanesi ile Bağlantısı
O dönemde, Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul, Ortodoks dünyasının önemli bir merkeziydi. Fener Rum Patrikhanesi, buradaki Ortodoksların ruhani liderliğini yapıyordu. Genç Pavlos da dini eğitimini tamamlamak ve daha geniş bir perspektif kazanmak amacıyla İstanbul’a geldi.
Fener Rum Patrikhanesi’ne bağlı okullarda eğitim görmeye başlayan Karahisaridis, burada Ortodoks teolojisi, tarih ve felsefe konularında derinlemesine bilgi sahibi oldu. Ancak, eğitimi sırasında Fener Patrikhanesi’nin politikaları ve uygulamaları hakkında bazı soru işaretleri oluşmaya başladı.
Farklılıkların Ortaya Çıkması ve Ayrılık Kararı
Fener Patrikhanesi, o dönemde daha çok Rum milliyetçiliğini destekliyor ve Osmanlı İmparatorluğu’ndaki diğer Ortodoks toplulukların haklarını yeterince gözetmiyordu. Özellikle Anadolu’daki Türk Ortodoksları, Patrikhane’nin bu tutumundan oldukça rahatsızdı.
Genç Pavlos da, Fener Patrikhanesi’nin bu politikalarını eleştirenler arasındaydı. O, Ortodoks inancının evrenselliğini ve tüm Ortodoksların eşit haklara sahip olması gerektiğini düşünüyordu. Özellikle Anadolu’daki Türk Ortodokslarının haklarının korunması gerektiğine inanıyordu. Zamanla, Fener Patrikhanesi ile arasındaki görüş ayrılıkları derinleşen Pavlos Karahisaridis, buradan ayrılma kararı aldı.
Bu ayrılığın temel nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
- Milliyetçilik ve Evrensellik Çatışması: Fener Patrikhanesi’nin Rum milliyetçiliğini ön plana çıkarması, evrensel bir din olan Ortodoksluğun ilkeleriyle çelişiyordu.
- Anadolu Türk Ortodokslarının Hakları: Patrikhanenin, Anadolu’daki Türk Ortodokslarının haklarını yeterince savunmaması, Papa Eftim’i derinden etkiledi.
- Kendi Vizyonu: Papa Eftim, Ortodoks inancının daha kapsayıcı ve tüm Ortodoksları kucaklayan bir yapıya kavuşması gerektiğine inanıyordu.
Fener Patrikhanesi’nden ayrılan Pavlos Karahisaridis, daha sonra Müstakil Türk Ortodoks Patrikhanesi’ni kurarak kendi vizyonunu hayata geçirmiştir.
Fener Patrikhanesi’ne Karşı Mücadele ve Yeni Bir Patrikhane
Birinci Dünya Savaşı sonrası, Anadolu’daki Türk Ortodokslar, Fener Rum Patrikhanesi’nin baskısı altında kalmaktaydı. Patrikhane, daha çok Rum milliyetçiliğini destekliyor ve Türk Ortodoksların haklarını yeterince gözetmiyordu. Bu durum, Papa Eftim gibi birçok din adamını rahatsız etmiş ve bağımsız bir patrikhane kurma ihtiyacını doğurmuştur.
1918 yılında, Keskin Metropolit Vekili iken Papa Eftim, Fener Patrikhanesi’nden ayrılarak Müstakil Türk Ortodoks Patrikhanesi’ni kurmuştur. Bu karar, hem dini hem de milli bir dönüm noktası olmuş ve Anadolu’daki Türk Ortodoksların büyük bir kısmı tarafından desteklenmiştir.
Milli Mücadele’de Rolü
Papa Eftim, sadece dini liderliğiyle değil, aynı zamanda Milli Mücadele’ye verdiği destekle de tanınır. Mustafa Kemal Atatürk ile olan yakın ilişkisi ve milli mücadeleye verdiği maddi ve manevi destek, onun Türk tarihindeki yerini sağlamlaştırmıştır.
Papa Eftim, Anadolu’yu gezerek Türk Ortodoksları arasında milli bilincin uyanmasında önemli bir rol oynamıştır. 1920’de Ankara’da toplanan Büyük Millet Meclisi’nin açılış duasını okuyarak, milli mücadeleye verdiği desteği resmileştirmiştir.
Türk Ortodoks Cemaati’nin Lideri
Papa Eftim, kurduğu patrikhane sayesinde Türk Ortodoks cemaatinin lideri olmuş ve cemaatin sorunlarıyla yakından ilgilenmiştir. Kıbrıs meselesi gibi önemli konularda Türk hükümetine destek vermiş ve cemaatin haklarını savunmuştur.
Sayılarla Papa Eftim:
- 1884: Doğum yılı.
- 1918: Müstakil Türk Ortodoks Patrikhanesi’nin kuruluş yılı.
- 1920: Büyük Millet Meclisi’nin açılış duasını okuduğu yıl.
- 1968: Vefat yılı.
- Yaklaşık 500.000: Papa Eftim döneminde Türk Ortodoks cemaatinin tahmini nüfusu.
Mirası ve Etkisi
Papa Eftim, sadece Türk Ortodoks cemaati için değil, tüm Türkiye için önemli bir figürdür. O, dini ve milli duyguların birleştiği nadir örneklerden biridir. Türk milliyetçiliği ve Ortodoks inancının bir arada yaşayabileceğini göstermiştir. Papa Eftim’in mirası, bugün bile Türk Ortodoks cemaati tarafından yaşatılmaktadır.
Sonuç
Papa Eftim, karmaşık bir dönemde yaşayan ve zorlu kararlar almış önemli bir din adamıdır. Hem dini liderlik vasıfları hem de milliyetçi duyguları sayesinde Türk tarihinde önemli bir yer edinmiştir. Onun mirası, Türk Ortodoks cemaati için olduğu kadar Türkiye için de bir ilham kaynağı olmaya devam edecektir.
Özetle, Papa Eftim, sadece bir din adamı değil, aynı zamanda Türk milliyetçiliğiyle Ortodoks inancını birleştiren, çalkantılı bir dönemin önemli bir figürüdür. Anadolu Türk Ortodoks Patrikhanesi’nin kurucusu olarak, hem dini hem de milli bir misyon üstlenmiştir. Milli Mücadele’ye verdiği destek ve Türk Ortodoks cemaatine liderlik etmesiyle Türk tarihinde önemli bir yer edinmiştir.
